Wiele osób decyduje się na przekazywanie majątku jeszcze za życia. Dla jednych jest to wyraz troski - chcą pomóc dziecku w zakupie mieszkania, umożliwić dobry start. Inni chcą uporządkować swoje sprawy, by uniknąć późniejszych konfliktów o spadek. Darowizna wydaje się rozwiązaniem prostym i eleganckim. Problem zaczyna się wtedy, gdy rodzina nie wie, jakie konsekwencje niesie ona w przyszłości - zwłaszcza w kontekście zachowku, działu spadku czy rozliczeń między spadkobiercami.

W praktyce Kancelarii bardzo często spotykam się z sytuacjami, w których darowizny dokonane nawet wiele lat wcześniej wywołują poważne konflikty po śmierci darczyńcy. Rodzeństwo zaczyna mieć do siebie pretensje, pojawiają się pytania o wartość darowanych rzeczy, rozliczenia, wyrównywanie korzyści. Czasem osoby obdarowane czują się atakowane, a osoby pominięte - skrzywdzone i oszukane. Tymczasem w wielu sytuacjach nieporozumień można byłoby uniknąć, gdyby darczyńca świadomie zaplanował przekazanie majątku i wiedział, jakie skutki wywoła ono w prawie spadkowym.

Czy darowizna automatycznie wchodzi do spadku?

Intuicyjnie wydaje się, że skoro coś zostało przekazane wiele lat temu, to dawno przestało być związane ze spadkiem. W rzeczywistości jest inaczej. To, czy darowizna „powraca” w rozliczeniach spadkowych, zależy przede wszystkim od tego, czy w grę wchodzi zachowek. Polskie prawo chroni najbliższych spadkodawcy, a ochrona ta często oznacza konieczność uwzględnienia wartości darowizn przy obliczaniu, ile powinien wynosić zachowek.

Przykładowo: jeżeli jedno z dzieci otrzymało w darowiźnie mieszkanie, a drugie – nic, po śmierci rodzica pojawi się konieczność rozliczenia wartości tej darowizny. Darowizna może być doliczona do masy spadkowej, nawet jeśli była dokonana wiele lat wcześniej. Często zaskakuje to osoby obdarowane, które są przekonane, że majątek jest już poza spadkiem i nie trzeba się z nikim dzielić.

Kiedy darowizny dolicza się do zachowku?

Najprościej mówiąc – prawie zawsze, jeśli zostały dokonane na rzecz osób najbliższych. Prawo zakłada, że rodzic, przekazując majątek jednemu z dzieci, nie chciał w całości pominąć innych. Dlatego przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę darowizny na rzecz osób uprawnionych, nawet jeśli są sprzed wielu lat. Wyjątkiem są drobne prezenty oraz darowizny dokonane ponad dziesięć lat przed śmiercią spadkodawcy, ale tylko na rzecz osób spoza kręgu najbliższej rodziny.

Darowizny a dział spadku – czyli kto powinien „dopłacić”?

Po śmierci spadkodawcy spadkobiercy muszą dokonać działu spadku. W praktyce od lat obserwuję sytuacje, w których jeden z członków rodziny twierdzi, że „już dostał swoją część za życia”, a drugi – że „darowizna nie ma tu nic do rzeczy”. O tym, czy i w jaki sposób uwzględnia się darowizny przy dziale spadku, mówią przepisy o tzw. wyrównaniu udziałów.

Jeżeli np. jeden z synów otrzymał działkę budowlaną wartą 400 tysięcy złotych, a drugi nie dostał nic, to po śmierci rodzica wartość darowizny będzie doliczona, aby ustalić udziały. To oznacza, że ten pierwszy – mimo że nie musi nic oddawać – zwykle powinien dopłacić bratu, aby obaj ostatecznie otrzymali równowartość należnej części spadku. Takie rozliczenia bywają trudne emocjonalnie, zwłaszcza gdy od darowizny minęło wiele lat, a obdarowany uważa, że to, co dostał od rodziców, jest „jego zasługą”.

Czy darowizna może być sposobem na uniknięcie zachowku?

To częsty motyw pytań w kancelarii. Wiele osób zastanawia się, czy przekazując majątek wcześniej, mogą uniknąć roszczeń o zachowek. W znacznej większości przypadków odpowiedź brzmi: nie. Zachowek ma chronić najbliższych, więc nawet przekazanie nieruchomości wiele lat wcześniej nie zablokuje ich praw.

Istnieją jednak pewne strategie, które pozwalają zmniejszyć ryzyko przyszłych konfliktów. Można rozważyć np. ustanowienie umowy dożywocia zamiast darowizny, sporządzenie testamentu wraz z zapisem windykacyjnym albo przeprowadzenie zgodnego podziału majątku pomiędzy dzieci jeszcze za życia. Najważniejsze jest jednak to, aby przed dokonaniem darowizny skonsultować się z prawnikiem i nie działać pod wpływem pośpiechu.

Dlaczego warto planować darowizny z rozwagą?

W rozliczeniach spadkowych liczą się fakty, ale także emocje. W kancelarii obserwuję, że konflikty wybuchają nie dlatego, że ktoś chce „więcej pieniędzy”, ale dlatego, że czuje się pominięty lub niesprawiedliwie potraktowany. Darowizny przekazywane spontanicznie, bez przemyślenia, często są dla rodziny sygnałem, że darczyńca faworyzował jedno dziecko. Konflikt wraca ze zdwojoną siłą dopiero po latach – w chwili śmierci bliskiej osoby.

Warto pamiętać, że darowizny mogą skomplikować przyszły dział spadku, a nie uporządkować sprawy majątkowe. Darczyńca często działa w dobrej wierze, ale bez świadomości skutków prawnych. Dlatego tak ważne jest, aby planować przekazywanie majątku odpowiedzialnie, z pełnym rozumieniem konsekwencji.

Potrzebujesz planu, który nie skrzywdzi rodziny?

Jeśli chcesz przekazać majątek w sposób bezpieczny, przemyślany i zgodny z prawem – warto skonsultować się z prawnikiem zanim podejmiesz decyzję.

Kancelaria Radcy Prawnego Kamili Gierus-Lenczner pomaga klientom tak zaplanować darowizny, aby nie prowadziły do rodzinnych konfliktów w przyszłości. Wyjaśnię, jakie skutki będą miały Twoje decyzje i pomogę uporządkować kwestie majątkowe tak, aby chronić Twoich bliskich. Zapraszam do kontaktu – razem znajdziemy najlepsze rozwiązanie.