Coraz częściej spotykamy się z tzw. rodzinami patchworkowymi - czyli takimi, w których jedno lub oboje małżonkowie mają dzieci z wcześniejszych związków. To piękny dowód na to, że można stworzyć nowy dom i relacje oparte na zaufaniu i miłości. Jednocześnie jednak takie rodziny stają przed szczególnym wyzwaniem: kwestią dziedziczenia. W polskim prawie zasady dziedziczenia nie zawsze przystają do złożonych relacji rodzinnych. Dlatego brak odpowiedniego “planu spadkowego” w rodzinie patchworkowej może prowadzić do trudnych i kosztownych konfliktów, nawet jeśli zmarły chciał postąpić „sprawiedliwie”. W tym wpisie wyjaśniam, jak wygląda dziedziczenie w takich rodzinach, gdzie najczęściej pojawiają się problemy i co można zrobić, by im zapobiec.

Jak prawo widzi rodzinę patchworkową?

Polskie prawo spadkowe nie rozróżnia rodzin tradycyjnych i patchworkowych - dla przepisów liczy się więź prawna, a nie emocjonalna. Oznacza to, że:

• dziedziczą tylko małżonek i dzieci biologiczne lub przysposobione,
• dzieci „partnera” z poprzedniego związku nie mają żadnych praw spadkowych po jego nowym małżonku, jeśli nie zostały przez niego przysposobione (adoptowane).

Przykład:

Pan Tomasz ma dwóch synów z pierwszego małżeństwa i żonę Annę, która wychowuje córkę z poprzedniego związku. Jeśli Pan Tomasz umrze bez testamentu, jego majątek przypadnie Annie oraz jego dwóm synom. Córka Anny, mimo że wychowywała się w tej rodzinie, nie otrzyma nic, bo nie jest biologicznym ani adoptowanym dzieckiem zmarłego. To jeden z najczęstszych powodów rozczarowań i sporów - gdy osoby, które przez lata tworzyły rodzinę, formalnie nie są dla siebie spadkobiercami.

Dziedziczenie ustawowe – kto dziedziczy po kim?

W rodzinie patchworkowej, jeśli nie ma testamentu, obowiązują zwykłe zasady dziedziczenia ustawowego:

1. w pierwszej kolejności dziedziczą małżonek oraz dzieci zmarłego – po równo, z tym że udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 całości spadku.
2. jeśli zmarły nie miał dzieci, dziedziczą małżonek oraz jego rodzice i rodzeństwo.
3. dzieci małżonka z poprzedniego związku nie dziedziczą, o ile nie zostały przysposobione.

To oznacza, że jeśli małżonkowie wspólnie wychowują dzieci „z dwóch stron”, po śmierci jednego z nich powstaje naturalna nierówność - jego biologiczne dzieci dziedziczą, a pasierbowie nie.

Przykład z praktyki

Pani Ewa po rozwodzie wychowywała syna z pierwszego małżeństwa. Po kilku latach wyszła za mąż za Pana Marka, który również miał córkę z poprzedniego związku. Wspólnie kupili dom, prowadzili gospodarstwo domowe, tworzyli zgodną rodzinę. Niestety, Pan Marek zmarł nagle, nie pozostawiając testamentu. Dom został częściowo sfinansowany z pieniędzy Pani Ewy, ale był wpisany na oboje małżonków. Po śmierci Marka jego część przypadła żonie i jego córce po połowie. Syn Ewy, mimo że przez wiele lat traktował Marka jak ojca, nie otrzymał nic - nie był jego dzieckiem w świetle prawa. Gdyby Pan Marek sporządził testament, mógłby przekazać część majątku także pasierbowi. Brak testamentu doprowadził do konfliktu między żoną a córką zmarłego, który trwał kilka lat.

Testament – klucz do spokoju

W rodzinach patchworkowych testament to absolutna podstawa. Pozwala uregulować sytuację zgodnie z rzeczywistą wolą, a nie sztywnymi przepisami. Dzięki testamentowi można:

• powołać do spadku również pasierbów,
• rozdzielić majątek między wszystkie dzieci,
• zabezpieczyć małżonka poprzez zapis konkretnych składników majątku (np. domu, mieszkania),
• wskazać wykonawcę testamentu, który dopilnuje jego realizacji.

Bez testamentu nawet najlepsze intencje i silne więzi rodzinne nie mają znaczenia prawnego.

Wspólny majątek a spadek

Kwestia własności majątku to kolejny punkt zapalny. W nowych związkach często występują nierówności - jedno z małżonków wnosi do małżeństwa mieszkanie, drugie środki finansowe, wspólnie kupują dom. Bez intercyzy wszystko, co nabyli po ślubie, staje się wspólne. Po śmierci jednego z małżonków najpierw następuje podział majątku wspólnego. W praktyce może to oznaczać, że dzieci z poprzedniego małżeństwa dziedziczą część majątku, który nowy współmałżonek uważał za „swój dom”. Dlatego w takich przypadkach warto rozważyć intercyzę i równolegle przygotować testament - wtedy każdy składnik majątku ma jasny status i nie budzi sporów.

Darowizny za życia - sposób na uniknięcie problemów

Jednym ze sposobów zabezpieczenia dzieci z poprzedniego związku może być przekazanie im części majątku jeszcze za życia - np. w formie darowizny lub aktu przekazania mieszkania. Trzeba jednak pamiętać, że takie darowizny mogą być doliczane do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku, dlatego warto skonsultować ich skutki z prawnikiem. Rozważne planowanie za życia to najlepszy sposób, by uniknąć konfliktów po śmierci.

Jak uniknąć sporów w rodzinie patchworkowej?

Najważniejsze to:

1. Porozmawiać o tym otwarcie - z małżonkiem i dorosłymi dziećmi.
2. Uregulować majątek - zdecydować, co jest wspólne, a co odrębne.
3. Sporządzić testament - najlepiej notarialny, z jasnymi zapisami.
4. Rozważyć intercyzę - jeśli majątek jest złożony.
5. Zasięgnąć porady prawnej - by uniknąć błędów formalnych.

Czasem jedna rozmowa z prawnikiem może zapobiec latom sądowych sporów między bliskimi.

Podsumowanie

Rodziny patchworkowe to coraz częstszy obraz współczesnej Polski. Tworzą piękne więzi, ale i skomplikowane relacje prawne. Prawo spadkowe –-oparte na tradycyjnych modelach rodziny - nie zawsze nadąża za rzeczywistością. Dlatego tak ważne jest, by zawczasu uregulować kwestie dziedziczenia. Testament i intercyza to nie brak zaufania, ale wyraz troski o najbliższych. Pozwalają uniknąć sytuacji, w której po śmierci jednego z małżonków ci, którzy byli sobie naprawdę bliscy, muszą walczyć o swoje prawa w sądzie.

Potrzebujesz pomocy w zaplanowaniu dziedziczenia w rodzinie patchworkowej?

Kancelaria specjalizuje się w prawie spadkowym i pomaga rodzinom w bezpiecznym uregulowaniu kwestii majątkowych. Doradzam jak sporządzić testament, dobrać właściwy ustrój majątkowy i uniknąć konfliktów między bliskimi.

Skontaktuj się.