W polskim prawie zasadą jest, że testament powinien być sporządzony w określonej formie - najczęściej własnoręcznie (testament holograficzny) albo u notariusza (testament notarialny). Jednak życie bywa nieprzewidywalne. W sytuacjach nagłych, gdy nie ma czasu ani możliwości, by udać się do notariusza, prawo dopuszcza tzw. testament szczególny. To rozwiązanie wyjątkowe - stosowane tylko w szczególnych okolicznościach. Warto wiedzieć, czym dokładnie jest testament szczególny, jak go sporządzić i jakie ryzyka się z nim wiążą.

Czym jest testament szczególny?

Testament szczególny to forma testamentu, którą można sporządzić w sytuacjach nadzwyczajnych, gdy zachowanie zwykłych formalności jest niemożliwe lub znacznie utrudnione.

Ustawodawca przewidział trzy rodzaje testamentów szczególnych:

1. Testament ustny
2. Testament podróżny
3. Testament wojskowy

Wszystkie te formy mają jedną wspólną cechę: są tymczasowe i mają ograniczony okres ważności, jeśli po ustaniu szczególnych okoliczności testator (osoba sporządzająca testament) nie sporządzi testamentu w zwykłej formie.

Testament ustny – najczęstsza forma szczególna

To najczęściej spotykany testament szczególny. Można go sporządzić, gdy istnieje obawa rychłej śmierci albo gdy zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe (np. z powodu choroby, izolacji, katastrofy, nagłego wypadku).

Testator oświadcza w obecności co najmniej trzech świadków, jak ma być rozporządzony jego majątek po śmierci.

Warunki ważności testamentu ustnego:

• musi być wypowiedziany jednoznacznie i świadomie - osoba powinna rozumieć, co mówi i jakie skutki to wywołuje,
• obecnych musi być co najmniej trzech świadków,
• świadkowie muszą słyszeć oświadczenie jednocześnie,
• w ciągu roku od sporządzenia testamentu należy go spisać (np. przez świadka) lub sąd może potwierdzić jego treść na podstawie zeznań świadków.

Po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uniemożliwiały sporządzenie testamentu zwykłego (np. po powrocie do zdrowia, po zakończeniu wojny), taki testament traci moc, chyba że testator zmarł wcześniej.

Przykład z życia:

Pan Roman trafia do szpitala po ciężkim wypadku. Lekarze nie dają gwarancji przeżycia. Nie ma przy sobie dokumentów, nie ma notariusza. W obecności pielęgniarek oświadcza, że cały majątek chce przekazać żonie, a dzieciom - drobne pamiątki rodzinne. Jeżeli pielęgniarki i żona spiszą jego wolę i podpiszą się pod nią w ciągu roku, a Pan Roman umrze, testament ustny będzie ważny.

Testament podróżny

To forma przeznaczona dla osób podróżujących na polskim statku morskim lub powietrznym. Testator może oświadczyć swoją wolę przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków.

Dowódca sporządza protokół, odczytuje go testatorowi, a następnie wszyscy podpisują dokument. Testament podróżny traci moc po upływie 6 miesięcy od zakończenia podróży, jeśli testator w tym czasie nie sporządzi testamentu w innej formie, chyba że testator zmarł wcześniej.

Przykład:

Pani Katarzyna, stewardesa, leci w rejs do Australii. W czasie lotu dochodzi do ciężkiej awarii samolotu. Obawiając się najgorszego, w obecności dwóch członków załogi oświadcza kapitanowi, że cały majątek przekazuje swojemu synowi. Kapitan sporządza protokół i podpisuje go wraz z załogą. Jeśli pani Katarzyna zginie, testament będzie ważny. Jeśli wróci cało- po 6 miesiącach przestanie obowiązywać.

Testament wojskowy

To forma przeznaczona dla żołnierzy i osób przebywających w warunkach wojennych. Zasady jego sporządzania reguluje odrębne rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej. W praktyce stosuje się go rzadko, ale może mieć duże znaczenie w sytuacjach konfliktów zbrojnych, misji zagranicznych czy klęsk żywiołowych.

Testament szczególny a ryzyko nieważności

Z testamentami szczególnymi wiąże się więcej ryzyk niż z testamentami zwykłymi.

Najczęstsze błędy, które powodują ich nieważność, to:

• brak wymaganej liczby świadków,
• świadkowie nie byli obecni jednocześnie przy oświadczeniu woli,
• świadek był osobą nieuprawnioną (np. spadkobiercą lub jego małżonkiem),
• treść testamentu nie została utrwalona lub jest niejasna,
• upłynął termin ważności (6 miesięcy po ustaniu nadzwyczajnych okoliczności).

W praktyce sądy często badają takie testamenty bardzo dokładnie. Zeznania świadków muszą być spójne, wiarygodne i potwierdzać, że testator działał świadomie.

Dlatego warto potraktować testament szczególny jako rozwiązanie awaryjne, a po ustaniu przeszkód – niezwłocznie sporządzić testament w zwykłej formie.

Czy testament szczególny można podważyć?

Tak, jak każdy testament.

Najczęstsze przyczyny podważania to:

• brak spełnienia wymogów formalnych (np. za mało świadków),
• niewłaściwy status świadków,
• brak dowodów, że testator był świadomy,
• fałszywe zeznania lub sprzeczne relacje świadków.

W praktyce często okazuje się, że mimo szczerych intencji rodziny, testament ustny nie może zostać uznany za ważny np. dlatego, że świadkowie nie byli obecni jednocześnie albo nie pamiętają treści słów zmarłego.

Podsumowanie

Testament szczególny to rozwiązanie wyjątkowe i tymczasowe, stworzone po to, by umożliwić wyrażenie ostatniej woli w sytuacjach nagłych, w obliczu zagrożenia życia, wojny, podróży czy katastrofy. Choć może uratować sytuację, jest obarczony dużym ryzykiem błędu i późniejszych sporów sądowych. Dlatego jeśli tylko istnieje taka możliwość, warto sporządzić testament w formie zwykłej - najlepiej notarialnej. Pozwoli to uniknąć wątpliwości, a bliskim da pewność co do prawidłowego wykonania ostatniej woli.

Potrzebujesz pomocy?

Jeśli chcesz sporządzić testament, który będzie ważny i skuteczny niezależnie od okoliczności - skontaktuj się z kancelarią. Pomogę dobrać właściwą formę testamentu, zadbać o zgodność z prawem i bezpieczeństwo, przeprowadzić przez proces sporządzania testamentu notarialnego.