Ubezwłasnowolnienie to instytucja prawa cywilnego, która budzi wiele emocji. Choć wielu osobom kojarzy się negatywnie, jej celem nie jest „odebranie wolności”, lecz ochrona osoby, która nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych.

W tym artykule wyjaśniam:

• kiedy można złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie,
• czym różni się ubezwłasnowolnienie całkowite od częściowego,
• jak wygląda procedura,
• kto może złożyć taki wniosek.

Czym jest ubezwłasnowolnienie?

Zgodnie z art. 13 Kodeksu cywilnego: osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Zgodnie z art. 16 Kodeksu cywilnego natomiast - osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Ubezwłasnowolnienie może być:

• całkowite – osoba traci zdolność do czynności prawnych,
• częściowe – osoba zachowuje ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Kiedy można złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Ubezwłasnowolnienie powinno być stosowane tylko wtedy, gdy inna forma wsparcia nie jest wystarczająca, a dana osoba swoim działaniem realnie zagraża sobie lub innym – np. podpisuje niekorzystne umowy, rozdaje majątek, zaniedbuje leczenie lub nie rozumie skutków swoich decyzji.

Przykładowe sytuacje:

• osoba starsza z otępieniem lub chorobą Alzheimera, która daje się oszukiwać,
• osoba uzależniona, która wyzbywa się majątku, by zdobyć środki na używki,
• osoba z chorobą psychiczną (np. schizofrenią), która odmawia leczenia, niszczy rzeczy, traci kontakt z rzeczywistością.

Jak złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

1. Gdzie złożyć wniosek?

Do sądu okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy.

2. Kto może złożyć wniosek?

Zgodnie z art. 544 Kodeksu postępowania cywilnego:

• małżonek tej osoby,
• jej krewni w linii prostej (np. rodzice, dzieci),
• rodzeństwo,
• przedstawiciel ustawowy.

3. Co dołączyć do wniosku?

• odpis aktu urodzenia/małżeństwa (do potwierdzenia pokrewieństwa),
• zaświadczenia lekarskie, opinie psychologa lub psychiatry,
• dokumentację medyczną,
• dowody potwierdzające zachowanie osoby (zeznania, nagrania, dokumenty).

Jak wygląda postępowanie?

• Po wpłynięciu wniosku sąd wszczyna postępowanie i może powołać biegłego psychiatrę lub psychologa, który bada osobę i wydaje opinię.
• W trakcie rozprawy sąd przesłuchuje rodzinę, świadków, analizuje opinie medyczne.
• Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz - w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana - biegłego lekarza psychiatry lub neurologa.
• Orzeka o ubezwłasnowolnieniu całkowitym, częściowym albo oddala wniosek.

Ważne: Sąd nie może orzec ubezwłasnowolnienia tylko dlatego, że ktoś żyje inaczej niż oczekuje rodzina – np. rozdaje pieniądze, zaniedbuje mieszkanie, nie pracuje. Musi istnieć związek przyczynowy z chorobą psychiczną, uzależnieniem lub upośledzeniem. Kto zgłosi wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny.

Co dalej po ubezwłasnowolnieniu?

• W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego – ustanawia się opiekę, chyba że osoba, której wniosek dotyczy pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską.
• W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego – ustanawia się kuratelę.

Podsumowanie

Ubezwłasnowolnienie to poważna decyzja - rozwiązanie to zawsze powinno być traktowane jako środek ostateczny, kiedy inne formy pomocy zawiodły. Warto zasięgnąć porady prawnika lub mediatora.

Jeśli potrzebujesz pomocy przy prawnej, mediacji lub chcesz się dowiedzieć, czy to rozwiązanie odpowiednie w Twojej sytuacji – skontaktuj się z kancelarią.